VHO – Không chỉ dừng lại ở mục tiêu gìn giữ di sản, Dự án 6 đã và đang tạo nên những “vùng sáng văn hóa”, nơi bản sắc dân tộc không chỉ được lưu giữ, mà còn trở thành chất liệu để phát triển kinh tế, nâng cao sinh kế và vị thế cho cộng đồng. Những bản làng từng lặng lẽ giữa đại ngàn, giờ đây đang chuyển mình mạnh mẽ, trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn trên bản đồ du lịch quốc gia.
Không gian văn hóa sống động, lan tỏa bền vững
Từng tiếng khèn Mông vang vọng rừng núi, điệu xòe Thái xoay vòng đắm say giữa đêm hội, tiếng trống chiêng Ê Đê rộn ràng bên bếp lửa, nếp nhà sàn Pà Thẻn nghiêng mình bên suối… Giờ đây, tất cả không còn nằm yên trong ký ức hay những gian trưng bày tĩnh lặng. Chúng đã và đang “sống lại” giữa đời thường, trở thành sản phẩm du lịch văn hóa hấp dẫn trong các tour khám phá bản sắc vùng cao.
Trong 5 năm thực hiện, Dự án 6 đã hỗ trợ nâng cấp hạ tầng cho 69 điểm du lịch cộng đồng vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Từ nhà trưng bày văn hóa, trung tâm thông tin, sân khấu ngoài trời đến hệ thống nhạc cụ truyền thống, nhà vệ sinh công cộng… đều được đầu tư bài bản. Việc nâng cấp hạ tầng không chỉ phục vụ du khách mà còn cải thiện rõ rệt chất lượng sống của người dân.
Đặc biệt, 48 làng bản truyền thống đã được hỗ trợ phục dựng và phát triển du lịch cộng đồng. Những cái tên như bản Mường Lò (Yên Bái), Hua Tạt (Sơn La), bản Đôn (Thanh Hóa), làng Kon K’Tu (Kon Tum)… giờ đây đã trở thành những “bảo tàng sống”, nơi du khách không chỉ đến để tham quan, mà còn hòa mình vào đời sống, sinh hoạt, nghi lễ và ẩm thực của đồng bào.
Cùng với đó, 29 di tích quốc gia đặc biệt, từ đền đài, thành cổ, di tích cách mạng đến di sản tâm linh, đã được tu bổ, phục hồi và kết nối thành “trục phát triển du lịch văn hóa miền núi”. Không chỉ là bảo tồn, đây còn là chiến lược phát triển bền vững, gắn văn hóa với sinh kế, với tương lai.
Dự án 6 không chỉ dừng lại ở việc “làm lại” lễ hội, mà còn trả lại cho cộng đồng quyền làm chủ và tổ chức các lễ hội gắn với tín ngưỡng, tập tục truyền thống. Đến nay, đã có 124 lễ hội dân gian tiêu biểu được phục dựng thành công, như Lễ hội Nàng Hai của người Tày, Lễ hội Gầu Tào của người Mông…
Đặc biệt, 8 Ngày hội và Liên hoan văn hóa dân tộc cấp khu vực và toàn quốc được tổ chức luân phiên giữa các tỉnh, tiêu biểu như Liên hoan trình diễn trang phục các dân tộc thiểu số Việt Nam khu vực phía Bắc lần thứ I, Ngày hội Văn hóa các dân tộc miền Trung, Liên hoan nghệ thuật Hát then, Đàn tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái lần thứ VII, Ngày hội văn hóa dân tộc Mường lần thứ II, Ngày hội văn hóa dân tộc Chăm lần thứ VI… Những sự kiện này không chỉ là “sân chơi văn hóa” mà còn là “cú hích truyền thông”, giúp quảng bá hình ảnh cộng đồng dân tộc thiểu số trên bình diện quốc gia, thu hút du lịch và khơi dậy niềm tự hào bản sắc.
Điều đáng mừng là người dân không còn là “người xem” mà đã trở thành chủ thể của lễ hội. Người già kể lại nghi lễ, nghệ nhân trình diễn các làn điệu cổ, lớp trẻ múa hát, khách du lịch hòa nhập… Tất cả tạo nên một không gian văn hóa sống động, lan tỏa và bền vững.
Nơi hồn cốt dân tộc sống lại
Một trong những thành công bền vững nhất của Dự án 6 là phục dựng và phát triển mạng lưới câu lạc bộ văn hóa dân gian, đội văn nghệ thôn bản, những “hạt nhân văn hóa” ở cơ sở. Tính đến cuối năm 2024, cả nước đã có 695 CLB văn hóa dân tộc và 5.760 đội văn nghệ quần chúng hoạt động thường xuyên.
Không chỉ bảo tồn các loại hình nghệ thuật dân gian, các đội nhóm này còn đóng vai trò quan trọng trong giáo dục truyền thống, phục vụ du lịch, biểu diễn lễ hội, tạo sân chơi cho thanh thiếu niên và là kênh truyền lửa cho thế hệ kế tiếp.
Dự án còn hỗ trợ trang phục truyền thống, đạo cụ biểu diễn, thiết bị âm thanh, ánh sáng cho các CLB, giúp hoạt động văn hóa dân gian có tính chuyên nghiệp hơn, thu hút hơn, và lan tỏa hơn.
Để văn hóa thực sự đi vào cuộc sống, truyền thông giữ vai trò then chốt. Trong 5 năm, Dự án 6 đã thực hiện hàng loạt hoạt động quảng bá, tiêu biểu như triển lãm ảnh “Sắc màu các dân tộc Việt Nam”, giới thiệu hình ảnh sống động về đời sống, phong tục, tín ngưỡng, con người ở các vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Song song, 9 bộ phim tài liệu về văn hóa dân tộc thiểu số đã được sản xuất và phát sóng trên VTV, đồng thời tổ chức chiếu bóng lưu động tại hàng trăm điểm vùng cao, nơi truyền hình còn chưa phổ cập. Các chuyên mục bảo tồn văn hóa trên báo chí trung ương và địa phương cũng góp phần nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi, khơi dậy lòng tự hào và trách nhiệm với di sản trong cộng đồng.
Từ một chương trình đầu tư, Dự án 6 đã trở thành một chiến dịch truyền thông văn hóa quy mô lớn, vừa quảng bá giá trị truyền thống, vừa tạo nền tảng để đồng bào thấy rõ bản sắc của chính mình.
Một điểm nhấn nhân văn sâu sắc của Dự án chính là việc nâng cao vai trò của phụ nữ dân tộc thiểu số. Trong suốt quá trình thực hiện, phụ nữ không chỉ là người thừa hưởng mà còn là người giữ gìn, truyền dạy và phát triển văn hóa, từ nghề dệt thổ cẩm, làm bánh truyền thống, hát dân ca, múa dân vũ, đến hướng dẫn du lịch.
Thông qua các hoạt động truyền dạy, tập huấn, tổ chức CLB phụ nữ, Dự án đã góp phần nâng cao vị thế nữ giới, giảm tảo hôn, mở rộng khả năng tiếp cận thông tin, giáo dục, dịch vụ xã hội cho phụ nữ vùng cao.
Đáng ghi nhận, ngày càng nhiều phụ nữ dân tộc thiểu số trở thành người dẫn tour, chủ homestay, nghệ nhân biểu diễn chuyên nghiệp, tạo thu nhập ổn định, nuôi sống gia đình và đóng góp cho cộng đồng.
Giai đoạn 2021–2025 của Dự án 6 đã kiến tạo một mô hình bảo tồn gắn với phát triển rõ ràng và hiệu quả. Những bản làng từng lặng lẽ giờ đây đã tỏa sáng, không chỉ vì đẹp hơn, đông khách hơn, mà vì văn hóa đã thực sự “sống lại” giữa cộng đồng.
Tuy nhiên, để tiếp tục lan tỏa thành công, cần đảm bảo nguồn lực ngân sách ổn định, đầu tư chiều sâu vào năng lực quản lý du lịch văn hóa, hỗ trợ chuyển đổi số, và xây dựng thị trường tiêu thụ sản phẩm văn hóa địa phương bền vững hơn.
Bởi lẽ, văn hóa là cội rễ, và du lịch là cơ hội. Dự án 6 đã chứng minh rằng khi đầu tư bài bản, văn hóa không chỉ được gìn giữ, mà còn có thể phát triển, lan tỏa và trở thành động lực phát triển kinh tế, xã hội cho những cộng đồng từng ở bên lề phát triển.
(Còn nữa)